Олоҥхо — норуот тылынан уус-уран айымньытын үрдүк чыпчаала буолар. Олонхо — бу биһиги сахалар мунура биллибэт баайбыт, сүрэхпит иэйиитэ, дууһабыт баҕата. Олонхо фантазията олус күүстээх, образтара мо- дуннар, ойуулуур- дьүһүннүүр ньымалара дьикти баай. Олонхо айымньыларыгар үс мифическэй дойду кэпсэнэр: үөһээ, орто уонна аллараа дойду. Ол үс дойдуга тус- туспа геройдар, персонажтар олороллор. Үөһээ дойдуга айыылар олороллор. Манна мэлдьитин сып-сырдык. Халлаан тоҕус хаттыгаһын тухары айыылар-танаралар олороллор. Орто дойдуга айыылартан дьон кэлэн олохсуйаллара ойууланар. Аллараа дойду куруутун будук-бадык, хараҥа. Онно адьарай биистэрэ — абааһылар олороллор. Олонхо сүрүн геройа — саха бухатыыра, кини элбэх ыарахаттары көрсөр эрээри кыайыылаах-хотуулаах тахсар. Киниэхэ айыылар көмөлөһөллөр, араначчылыыллар. Уопсайынан, олонхо — бухатыырдар охсуһалларын хоһуйан көрдөрөр эпическэй айымньы.

2005 сыллаахха ЮНЕСКО быһаарыытынан биһиги олонхобут киһи — аймах матырыйаалынайа суох культуратын шедеврэ буолбута. 2006 сылтан саҕалаан сыллата Саха Республикатыгар Олонхо ыһыаҕын ыытабыт, сэтинньи 2-28 күннэрэ Олонхо күннэрэ буолаллар. Онтон 2009 сыл Олонхо сылынан ааттаммыта.

Биһиги Хаһааччыйатааҕы «Кэнчээри» оҕо садпытыгар сыл ахсын үгэс буолбут тэрээһининэн Олонхо күннэрэ буолаллар. Ол курдук, 2006-2007 сс. улахан бөлөххө олонхоҕо аналлаах билсиһии дьарыктары, бэсиэдэлэри ыыппыппыт.

2008 с. оҕолор Платон Алексеевич Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» аатырбыт айымньытынан театрализованнай представление көрдөрбүттэрэ. Бу маны иитээччи Анастасия Ивановна Милютина ыыппыта.

2009 с. аһаҕас дьарыгы иитээччи Фекла Юрьевна Рожина ыыппыта. Оҕолор иннилэригэр олонхо толоро 5 кылаас үөрэнээччитэ Ангелия Индеева кэлбитэ.

Онтон 2010 с. аһаҕас дьарыгы эмиэ Анастасия Ивановна Милютина ыыппыта. Хаһааччыйа орто оскуолатын саха литературатын учуутала Горохова Розалия Николаевна ыалдьыт быһыытынан ыҥырыллыбыта.

2011 с. олонхону художественнай-литературнай «Чуораанчык» куруһуок (салайааччы Анастасия Ивановна Милютина) үлэтинэн көрдөрбүппүт. Куруһуок оҕолоро П. Ядрихинскай «Дьырыбына Дьырылыатта уонна Тойон Дьоллуут» олонхотун инсценировкалаан көрдөрбүттэрэ. Уруһуй куруһуогун (салайааччы Ирина Иннокентьевна Горохова) оҕолоро олонхоҕо анаммыт уруһуй быыстапкатын тэрийбиттэрэ. «Үрүн Уолан» куруһуокка (салайааччы Сардана Прокопьевна Милютина) сылдьар оҕолор сахалыы оонньууларга күрэхтэспиттэрэ. Өйү сайыннарар «Сонор» куруһуок оҕолоро (салайааччы Фекла Юрьевна Рожина) П. Ядрихинскай «Дьырыбына Дьырылыатта уонна Тойон Дьоллуут» айымньытыттан быһа тардыылары оонньоон күрэхтэспиттэрэ. «Кэнчээрилэр ыллыыллар» ырыа куруһуогун (салайааччы Евдокия Прокопьевна Жиркова) оҕолоро «Сайын» диэн норуот ырыатын толорбуттара. «Айыы оҕото» куруһуок Прасковья (салайааччы Рефиевна Слепцова) олонхо мифическэй үс дойдутун сырдаппыта. 2012 с. оҕолорбут В.Д. Данилов-Бэһиэлэйдээх Болуодьа «Бүлүрүйэри билбэтэх бороҥ тураҕас аттаах Батыйа Бэрт Бухатыыр» олоҥхотун көрдөрбүттэрэ. Представлениены иитээччи Фекла Юрьевна Рожина ыыппыта.

Быйыл сэтинньи 29-гар республикатааҕы Олонхо күнүгэр уонна П.А. Ойуунускай төрөөбүтэ 120 сылыгар аналлаах фольклорнай конкурс буолан ааста. Бырааһынньык кэлэр кэскиллээх «Кэнчээрилэр» — кыра бөлөх оҕолоро саха норуотун сиэдэрэй мааны таҥаһын көрдөрбүттэринэн саҕаланна. Ол кэннэ чабырҕах куонкуруһа саҕаланна. Чабырҕах саха норуотун тылынан айымньытынан саамай сытыы сатирическай формата буолар. Толорооччулар: улахан бөлөх иитиллээччитэ Жанна Хан- тагарова, орто бөлөхтөн Арьян Сыроватскай уонна Максим Попов сытыы ис хоһоонноох чабырҕах- тары ааҕан добдургатты- лар. Чаабы-чыыбы чабырҕаҕы көрөөччүлэр истэ-билэ сэргээтилэр. Иккис түһүмэҕинэн хоһоонунан хоһуллар, тойугунан туойуллар, соһуччу үөрүүлэрдээх, омуннаах охсуһуулардаах, кыргыһыылаах түгэннэрдээх Олоҥхо күрэҕэ буолла. Улахан бөлөх иитиллээччитэ Денис Олесов «Оҕо Ньургун Бухатыыр» олоҥхоҕо Оҕо Ньургун оруолун толордо. «Саха Саарын» олонхоттон Аан Алахчын оруолун орто белөх интиллээччитэ Амелия Джюве толордо. Улахан бөлөх оҕото Саша Дмитриев «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олонхо кылаабынай геройун Ньургун Боотур оруолугар киирдэ.

Бу кэннэ аны оһуохай күрэҕэ буолла. Татьяна Слепцова, Дария Сыроватская уонна Сергей Сыроватскай оһуохай түһүлгэтигэр ынырдылар. Онон, көрөргүт курдук, иитиллээччилэр икки ардыларыгар олус кэрэхсэбиллээх күрэхтэр аастылар.

Куонкурус түмүгүн билэр долгутуулаах түгэн дьэ тиийэн кэллэ. Дьүүллүүр сүбэ кыайыылаахтары сүүмэрдээн быһаарыытын таһаарда. Ол курдук, чабырҕахсыттартан тыла-өһө баайынан, үрдүк таһымнаах толоруутунан Жанна Хантагарова бастакы миэстэ буолла. Олоҥхо этээччилэртэн бухатыыр модун обраһын, таҥаһын-сабын, сэбин-сэбиргэлин, сырыытын-айанын, күүһүн-уоҕун, күүстээх санаатын уус-уран тылынан ойуулаан көрдөрбүт Саша Дмитриев бастакы миэстэҕэ тигистэ. Үнкүү, ырыа, поэзия холбоспут фольклор сүрүн көрүҥэр — оһуохай куонкуруһугар этээччи Дария Сыроватская бастаата. Оҕолор үөрүүлэрэ үксээтэ, кыайыылаахтар грамотанан наҕараадаланнылар.

Бу маннык кэрэ түгэннэрдээх бырааһынньыгы биһиэхэ музыкальнай салайааччыбыт Евдокия Прокопьевна Жиркова тэрийэн бэлэхтээтэ. Күрэҕи уус-уран тылынан саҥаран-иҥэрэн, иилээн — саҕалаан көхтөөхтүк ыытта, сүрдээх интэриэһинэй сценарий толкуйдаан биһигини, оҕолору уонна төрөппүттэри олус сэргэхситтэ. Бу күрэххэ төрөппүттэр эрдэ бэлэмнэммиттэрэ оҕолор саха сиэдэрэй таҥастарыттан да көстөр. Конкурс киһини үөрдэр биир өрүтэ — оҕолорбут көхтөөх кыттыылара.

Ити курдук, оҕолорго норуот үйэлэртэн муспут баай үгэстэрин билиһиннэрдибит. Инникитин иитээччилэрбит өссө даҕаны олоҥхоҕо аналлаах интэриэһинэй тэрээһиннэри ыытыахтара.

Вера Слепцова, Хаһааччыйатааҕы «Кэнчээри» оҕо саадын сэбиэдиссэйин солбуйааччыта